Sahnedeki İrlandalılar

İrlandalı yazar Martin McDonagh’ın devlet tiyatrolarında sahnelenen üç oyunu: “Leenane’nin Güzellik Kraliçesi”, “İnishmaan’nın Sakatı” ve “İnishmore’lu Yüzbaşı” ile ilgili yorumlar ve yazar hakkında bilgi ile perdenin arkasından İrlanda’ya uzanan bir bakış...

Leenane’nin Güzellik Kraliçesi
Nedir bu? Dram, komedi, şiddet, hepsi, hiçbiri belki de sadece sıradan günler İrlanda’dan...
Yaşlı ve “acuze” annesine bakan bir kadının hayatından bir kesit, hem de hayatının en can acıtı yerinden. Bir sürü tramva var, İrlanda’nın geçirmekte olduğu toplumsal sarsıntı, işsizlik dolayısıyla fakirlik, insanlar arasındaki mücadele, nefret, acıma, sevgi, yalnızlık... Sormadan edemiyor insan gundelik hayatın böyle olduğu bir yerde deli olmamak ne mümkün?

Yine mizah, yine kendinden emin bir alaya alma, yine kahkaha ama bu sefer parçalı bulutlu havada ara ara görünen güneş gibi seyrek. Daha çok kara bulutlar, gök gürültüsü ve şimşek, bir anda tüm gerçekleri aydınlatıp apaçık gözler önüne seren şimşek, özetle fırtına, üstelik tam da bir dinginliğin, İrlanda’nın yeşillerinin ve dingimliğinin ortasında bir fırtına tasvir edilen.
Sumru Yavrucuk’un performansı ile ödül aldığı oyunda, Rüçhan Çalışkur’un oyunculuğu da ayakta alkışlanmaya değer. Tabii burada oyundaki iki jönü, Hakkı Ergök, Yurdaer Okur, saymadan geçmek haksızlık olur. Özellikle Pato’nun kardeşi rolüyle kilise ayinini masaya çıkıp danse ederek tamamlayan Yurdaer Okur zaten alkışlarını o anda aldı.
Yazar McDonagh Adan adalarinin her biri icin bir eser yazarak bir ucleme yapmis, buyumedigi ve hayatinin cogunu orada gecirmedigi halde ne kadar ozumsemis ne kadar ruhunda hissetmis ki bir cok eser yazmis Irlanda icin ve köklü İrlanda tiyatrosu geleneğinin son güçlü yazarı olarak dünyaca ünlenmis. 16 yasinda koleji terk eden, anne ve babasi Irlanda’ya dondukten sonrada abisiyle Londra’da kalan yazar issiz gecen on yil, BBC tarafindan kabul edilmeyen 22 radyo oyunundan sonra sekiz günde yazdığı “Leenane’nin Güzelik Kraliçesi”nin (The Beauty Queen of Leenane) 1996 yılında Dublin’de sahnelenmesi ile ilk ana başarısını elde ediyor. Bu oyun, yazarına art arda ödüller kazandırmış. Aynı zamanda bu eser bir Irlanda uclemesinin ilki olmuştur.

İnishmaan’in sakati veya the cripple of inishmaan...

Yer: İnishmaan adası, İrlanda’nin orta bati kiyilarindaki Adan adalari olarak adlandirilan uc adadan biri.
Yil: 1934. Inishmaan icin anlami komsu ve buyuk ada olan Inishmore’da Hollywood yönetmeni Robert Flaherty bir film cekmeye gelmis olmasi. Insan ve doganin mucadelesini anlatan belgeselleriyle dunya capinda unlu Robert Flatherty yine dunya capinda cok ilgi ve begeni toplayan “Man of Aran”i iste bu adada cekmistir.

Eser bir kesit hayattan... E hayattan bir kesit hem dile getirilisi kadar basit hem de akla getirdikleri kadar karmasik tabii. Sevgiler, dusler, yalanlar, zorluklar, sirdanliklar, heyecanlar, fedakarliklar, acimasizliklar, umitler, bilinenler, bilinmeyenler, zorbaliklar, asklar, unutuslar, unutamayislar... Uzar gider liste. Iste ufak bir adadaki, “ve aslinda hic de kotu bir yer olmasa gerek” dedirtten İrlanda’nin ufak bir adasindaki bir avuc insanin icten, samimi, oldugu gibi hayatlarindan bir kesit.
Oyunu bu kadar etkileyici yapan onemli bir faktorde tabii ki oyuncularin eserin ruhunu yakalamis olmalari ve icten, samimi olarak rollerini benimsemis halleri. Bu oyuncularin arasinda tiyatroya yillarinin ayirmis olanlarla birlikte -bas karakter dahil- profesyonel tiyatro hayatina ilk adimlarini atanlarin oldugunu ogrenince duydugum hayranlik daha da artti. Zaten bu başarılarıyla eser ve oyuncular 11. Afife Jale Tiyatro Ödülleri'nden dördüne layık görüldüler.

Bunun yaninda oyunu ceviren ve yöneten Ahmet Levendoglu’nun cabalari da oyunun basarisinda onemli bir baska faktor. Irlanda ingilizcesinin kendine ozgu tarzini yok etmeden ve dildeki akiskanligi kaybetmeden Türkce’ye cevirmek icin verdigi buyuk ugrasa degmis.
Ozetle gitmek icin ilk firsatin degerlendirilmesi gereken bir eser. Bir de onemli bir ipucu oyuna giderken yaniniza en sevdiginiz sekerlemeden bir avuc aliverin!

Inishmore'un Yüzbaşısı (Kedi)
Mc Donagh’ın Aran Adaları Üçlemesi’nin ilki “İnishmaan’ın sakatı” idi. “Inishmore’lu Yüzbaşı” ise bu üçlemenin ikincisi. Konu ayrılıkçı IRA örgütü ve bu örgütün bile bünyesinde barındıramakta zorlandığı kadar kaçık olan bir İrlandalı ve bu İrlandalı’nın hayatındaki vazgeçilmez sevdaları: İrlanda’nın özgürlük savaşı ve kedisi Arap! İlginç olan ikincisine duyulan sevginin büyüklüğü. “Terörist”, “sadist” dediğimiz birinin bir kediye duyduğu sevgi ve verdiği önem bize sorgulatıyor peki şiddet nedir?

Oyunu yorumlayan Van tiyatrosu her nedense İrlanda’dan ve IRA’dan kopup İtalya’ya ve mafyaya konmayı tercih etmişler, şirin İtalyanca şarkılarla oyuna yeşil, kırmızı, beyaz bir sevimlilik katmışlar. Ne de olsa konu şiddet veya sevginin şiddeti olunca kaynağının hangi örgüt olduğu bir yan tema olarak kalıyor diye düşünmüşler anlaşılan bir de parantez açıp oyunun adına “Kedi” demişler.
Her ne kadar Mc Donagh’ın Inishmore’unda olmasakta karakterler hala Aran adasından gelmişliğin sergüzeştliği, rahatlığı, hatta belki bayalığı ama mutlak sempatikliği ve saflığı ile karşımızda.

Oyuncuları arasında bir de kedi yer alan eserin sonunda bu özel konuğa hiçbir zarar verilmediği özellikle belirtiliyor. Ne de olsa orjinali ilk sahne aldığında hayvan severler tarafından eleştirilmişti.

Tarantino filmlerindeki hortumla bahçe sular gibi fışkıran kan sahneleri olmasa da tiyatronun el verdiğince şiddete yer vemiş eser ama gözünüz korkması kaılcı bir alay ile eğlenerek ve ğlendirerek yapmış bunu.
Van tiyatrosu bir daha İstanbul’!a geldiğinde veya yolunuz düşer de Van’a gittiğinizde :) yani elinize geçen ilk fırsatta bu neşeli, hareketli ve şiddetli oyunu izleyin mutlaka!

Martin McDonagh

Martin McDonagh (doğum 26 Mart 1970) modern bir Anglo-İrlandalı oyun yazarıdır. İrlandalı bir ailenin çocuğu olarak Camberwell, Londra’da dünyaya gelmiştir. Annesi (aslen Killeenduff, Easky, County Sligo’ludur) ve Babası (aslen Lettermullen, Connemara, County Galway’lidir), Martin ve erkek kardeşini (senaryo yazarı Michael McDonagh) Londra’da bırakarak daha sonra Galway’e geri dönmüşlerdir. Martin burada 16 yaşında işsizlik yardımı almaya başlamıştır.

McDonagh yaz aylarında Galway’e yaptığı ziyaretler sırasında, batı İrlanda’da konuşulan İngilizcenin ilginç lehçelerine aşina olmuştur, daha sonra bu lehçeleri oyunlarında kullanmıştır. Ülkede konuşulan kaba dili, ilkel sembolojiyi ve kara mizahı ironili bir biçimde bir araya getirmesi John Millington Synga’nın yapıtları ve Harold Pinter, David Mamet’in oyunları ve İngiliz televizyon komedisi ile kendine özgü bir kaynaşmayı temsil etmektedir.

1996 yılında En Çok Gelecek Vaadeden Oyun Yazarı dalında, Londra Tiyatro Eleştirmenleri Birliği (London Critics’ Circle Theatre) Ödülünü almıştır.

Bugüne kadar iki tane kara komedi üçlemesi geliştirmiştir, bunlardan bir tanesi Galway üçlemesi bir diğer ise Aran Adaları üçlemesidir, her iki üçleme de Galway’de bulunan Druid Theatre Company tarafından sahnelenmiş ve ayrıca radyo tiyatrolarında da sergilenmiştir.

Kimileri onun eserlerini eşsiz bulsa da, etkileri ve nüansları McDonagh’ın eserlerinde, özellikle Leeanane’nin Güzellik Kraliçesi, son derece aşikâr olan Amerikalı yazarlar Beth Henley’e ve Sam Shepard’a minnet borçludur.

2006 yılının Mart ayında, kendisinin yazıp yönettiği Six Shooter ile En İyi Kısa Metrajlı Film dalında Oscar ödülü aldı.

Leenane Üçlemesi
Leenane’s Beauty Qeen (Leenane’nin Güzellik Kraliçesi) (1996)
Evde kalmış bir kadın ile otoriter annesi arasındaki uyumsuz ilişkinin bir öyküsüdür, bu ilişki süresince evde kalmış kadın aşktaki son şansıyla yüz yüze gelmekte, otoriter anne ise daha çok korkunç bir son ile yüzleşmektedir. 1998 yılında En iyi Oyun dalında Tony Ödülüne aday gösterilmiştir.

A Skull in Connemara (Connemara’da bir Kafatası) (1997)
İşi eski mezarlardaki iskeletleri parçalamak olan Connemara’lı adam ve en yeni müşterisi olan, yıllar önce kazara ya da bilerek öldürmüş olabileceği karısı.

The Lonesome West (Yapayalnız Batı) (1997)
Ölümcül bir kurşunla babalarının kaza eseri vurulmasının hemen ardından birbirine düşen iki kardeşin anlatıldığı Sam Shepard’ın True West (Gerçek Batı) adlı oyununun İrlanda’ya uyarlanmış halidir. 1999 yılında En iyi Oyun dalında Tony Ödülüne aday gösterilmiştir.

Aran Adaları Üçlemesi
The Criple of Inishmaan (Inishmaan’in Sakatı) (1996)
Man of Aran’da yer almak için planlar yapan küçük, sakat bir çocuğun hikâyesi. Olayların birbirini izlediği bir kara komedidir.

The Lieutenant of Inishmore (Inishmorelu Yüzbaşı) (2001)
Ayrılıkçı IRA gruplarından bir tanesinin çılgın lideri en iyi arkadaşını ölmüş olarak bulur. Buradaki en iyi arkadaş ise bir kedidir…

The Banshees of Inisheer (Inisheer’in Ölüm Perileri)
Aran Adaları üçlemesinin büyük finalidir.



Diğer Oyunları
The Pillowman (Yastık Adam) (2003)
McDonagh, yöredeki birkaç çocuğun öldürülmesinin ardından sorguya çekilen bir korku yazarını anlattığı Yastık Adam adlı oyunu yazmıştır (oyun 2004 yılında, Laurence Oliver En İyi Yeni Oyun Ödülünü almıştır). Diğer oyunu ise The Mamturk Rifleman’dır.

Diğer Çalışmaları
Martin McDonagh 2006 yılında ilk kısa filmi olan Six Shooter (Altı Patlar) ile Oscar kazanmıştır.
Oyun yazarının filme ilk adımı olan Six Shooter, aralarında Brendan Gleeson, Ruaidhri Conroy, David Wilmot ve Aisling O'Sullivan gibi birçok İrlandalı yeteneği kadrosunda barındırmakla kendisini göstermektedir. Kara komedide, karısının ölümünden saatler sonra üzgün bir ruh haliyle tren yolculuğuna çıkan, yolculuğu sırasında ise garip ve muhtemelen psikotik bir adamla karşılaşan Gleeson’un hikâyesi anlatılmaktadır. Kısa film Wicklow, Waterford ve Rosslare’deki mekânlarda çekilmiştir.


In Bruges (Bruges’de)
McDonagh Six Shooter ile Oscar kazandıktan sonra, Focus Features ile senaryosu kendisine ait olan “In Bruges” adlı uzun metraj filmin yönetmenliğini üstelenmek için bir anlaşma imzaladı. Filmde kaza sonucu bir çocuğu öldürdükten sonra Burges’de saklanan iki kiralık katil anlatılmaktadır. 2006 Temmuzu itibariyle filmin yıldızlarının Collin Farrell ve Brian F. O’Byrne olduğu bildirildi.


İnishmaan'ın Sakatı
Yazan : Martin McDonagh
Yöneten ve Çeviren : Ahmet Levendoğlu
Dekor ve Giysi Tasarımı : Ali Cem Koroğlu
Işık Tasarımı : Önder Arık
Asistanlar : Mehmet Ali Kaptanlar , İpek Yurtsever
Işık Kumanda : Birol Gezici
Kondüvit : Emre Akgül

Rol Dağılımı
Gılman Peremeci Kahyaoğlu, Hanife Şahin, Atsız Karaduman, Sema Çeyrekbaşı, Seda Yıldız, Ergun Akvuran

Özet
İrlanda’nın batı kıyısındaki Inismaan adası insancıklarının dünyadan kopuk, yoksun, garip yaşamlarından yaman bir karanlık güldürü…

11.AFİFE TİYATRO ÖDÜLLERİ
YILIN EN BAŞARILI PRODÜKSİYONU
YARDIMCI ROLDE YILIN EN BAŞARILI KADIN OYUNCUSU-SEMA ÇEYREKBAŞIOĞLU
YARDIMCI ROLDE YILIN EN BAŞARILI ERKEK OYUNCUSU-ATSIZ KARADUMAN
YILIN EN BAŞARILI SAHNE TASARIMCISI-ALİ CEM KÖROĞLU
https://www.dtgm.gov.tr/eser/eser1369.asp

Inishmore'un Yüzbaşısı (Kedi)
Yazan : Martin McDonagh
Çeviren : Mehmet Ergen
Yöneten : Hakan Boyav
Yön. Yard. : Süleyman Atanısev
Dekor Tasarımı : Zeki Sarayoğlu
Giysi Tasarımı : Berna Cömert
Işık Tasarımı : Burhanettin Yazar
Reji Asistanı : Eda Aydınlı
Sahne Amiri : Hakan Sünger
Aksesuar : Aziz Behlülgil
Işık kumanda : Kenan Ergin
Dekor sorumlusu : Burhan Demir
Peruka / Makyaj : Çetin Kazmacı
Suflöz : Deniz Yüzgeç

Rol Dağılımı
Süleyman Atanısev, Eren Oray, Tolga Evren, Ebru Aytürk, Cem Zeynel Kılıç
Caner Gezener, Mustafa Çolak, Nedim Salman

Özet
Şiddetin ve terörün giderek tırmandığı günümüzde, terör ve terörizmin altında yatan nedenlerin bazen de çok basit ve sıradan olduğunu aynı zamanda topluma şiddet yoluyla korku salan bu hastalıklı kişilerin silahı en sonunda yine kendilerine döndürdüğünü izleyeceksiniz.
https://www.dtgm.gov.tr/eser/eser1358.asp

Leenane'in Güzellik Kraliçesi
Yazan : Martin McDonagh
Çeviren : Sevgi Sanlı
Yöneten : Cüneyt Çalışkur
Dekor Tasarımı : Ethem Özbora
Giysi Tasarımı : Serpil Tezcan
Işık Tasarımı : Önder Arık
Sahne Amiri : Oktay Uçar
Işık Kumanda : Serhat Akın
Kondüvit : Nil Tanrıseven
--------------------------------------------------------------------------------
Rol Dağılımı
Sumru Yavrucuk, Rüçhan Çalışkur, Hakkı Ergök, Yurdaer Okur
--------------------------------------------------------------------------------
Özet
“Kendi topraklarında ‘kiracı’ gibi yaşayan sıradan insanlar üzerine yazılmış ‘sıradışı’ bir umut öyküsü…”